Zamek Pieskowa Skała – historia i ciekawostki związane z obiektem

Zamek Pieskowa Skała znajduje się w Sułoszowej, wsi położonej w południowej Polsce na terenie województwa Małopolskiego. Obiekt wchodzi w skład Ojcowskiego Parku Narodowego na terenie Doliny Prądnika w okolicach Krakowa. Jest jedynym całkowicie zachowanym zamkiem na Szlaku Orlich Gniazd i uznany jest za skarb dziedzictwa kulturowego.

Zamek w Pieskowej Skale – historia zabytku

Pierwsza wzmianka o Zamku w Pieskowej Skale pojawiła się w dokumencie Władysława Łokietka z 1315 r., gdzie wspomniał on o zamku, posługując się niemiecko brzmiącą nazwą „Paskenstein”. Warownia została w posiadaniu królewskim do schyłku XIV wieku. Zamek był wybudowany w celach obronnych przez króla Kazimierza Wielkiego jako część Orlich Gniazd – łańcucha średniowiecznych zamków obronnych wzniesionych na trudno dostępnych terenach skalistych. Budowla miała za zadanie strzec drogi łączącej Śląsk z Krakowem.

Warowania składała się z dwóch części. Jedna z nich – górna (która nie zachowała się do dziś) umiejscowiona była na skale, której nadano nazwę „Dorotka”. Właśnie tam znajdowała się najwyższa wieża, która dwa wieki po jej wybudowaniu pełniła już funkcję mieszkalną. Z kolei dolna część zamku to teraźniejszy dziedziniec z czasów renesansu, a który w średniowieczu ogarniał zabudowania gospodarcze ograniczone murami obronnymi.

Do kogo należał zamek?

Zamek posiadał wielu właścicieli, niektórzy z nich to: Piotr Szafraniec, hrabia Jan i Krzysztof Mieroszewscy, Michał Wilczyński.

1377 rok – następca Kazimierza Wielkiego, król Ludwik Węgierski. W ramach zadośćuczynienia za straty poniesione w konflikcie z węgierskimi dworzanami podarował Zamek w Pieskowej Skale Szafrańcowi z Łużyc. W posiadaniu rodu Szafrańców warownia pozostała do 1608 roku. Późniejsi przedstawicieli tego rodu zajmowali się zbójectwem, napadami na przejeżdżających w okolicach kupców i roztrwaniali rodzinny majątek. Przez to nabrali złej sławy i utracili swoją wysoką pozycję na tamtejszym dworze. Te występki nie stanęły jednak na drodze do rozbudowy zamku.

Renesansowa rezydencja

W wieku XVI za czasów Hieronima i Stanisława Szafrańców budowla gotycka została przebudowana na renesansową rezydencję. W nowo powstałym dziedzińcu można było dostrzec ozdoby w postaci naturalistycznych maszkaronów, herby rodu Szafrańców i Rawicz, a także renesansowe portale. Gdy zmarł ostatni z Szafrańców, Zamek Pieskowa Skała stał się własnością Macieja Łubnickiego. Z biegiem czasu dokonywały się w nim kolejne modyfikacje, wiele razy zmieniał także właścicieli.

Za czasów Michała Zebrzydowskiego rozbudowano zamek o kolejne fortyfikacje. Warownia ulegała także licznym zniszczeniom. Między innymi w potopie szwedzkim, w pożarze z 1718 i 1863 roku i w czasie powstania styczniowego. Za czasów Wielkopolskich zamek był gruntownie odbudowywany. Jego włoskie elementy były modyfikowane tak, by je umocnić i dostosować do warunków klimatycznych w Polsce. Tak wyremontowany zamek posiadał kuźnię i warsztat stolarski, z których korzystał Hieronim Wielkopolski.

Po zakończeniu II wojny światowej, zamek Pieskowa Skała uległ znacjonalizowaniu. Z rąk Ministerstwa Rolnictwa został przekazany Ministerstwu Kultury i Sztuki.

Jako własność Skarbu państwa, po renowacji zakończonej w 1963 roku, został Oddziałem Państwowych Zbiorów Sztuki na Wawelu.

Dlaczego nazwa Zamek Pieskowa Skała?

Nazwa Pieskowa Skała wzięła się od imienia Szafrańca, pierwszego właściciela warowni. W czasach średniowiecza, w formie zdrobnienia imienia Piotr używano słów „Pieszko” i „Pieś”.

Co znajduje się w Zamku Pieskowa Skała?

Obecnie w zamku znajdują się stałe ekspozycje:

• „Historia Pieskowej Skały”
• „Galeria Malarstwa Angielskiego”
• „Przemiany stylowe w sztuce europejskiej od średniowiecza do początku XVIII wieku”

W zamkowych kryptach znajdują się sarkofagi szlachetnego rodu Sieniawskich jako dzieło Jana Pfistera – rzeźbiarza z Wrocławia.

Inne cenne zabytki usytuowane w zamku w salach średniowiecznych i renesansowej to:

• flamandzki gobelin – werdiura,
• obraz „Epifatium Jana z Ujazdu”,
• kolekcja renesansowych talerzy majolikowych,
• obraz autorstwa Joachima Patinira pt. „Św. Jan na wyspie Patmos”.

W sali barokowej natomiast można zobaczyć kolekcje obrazów szkoły holenderskiej.

W zamku mają miejsce także wystawy czasowe. Na terenie obiektu odbywają się imprezy cykliczne: Święto Ogrodów, Dni Kultury Staropolskiej i Noc w Muzeum.

Muzeum – wstęp i bilety

Muzeum Zamku w Pieskowej Skale otwarte jest dla zwiedzających od wtorku do piątku oraz w sobotę, niedzielę i święta. Zarówno godziny dostępności jak i ceny biletów uzależnione są od wyboru trasy: podstawowej i rozszerzonej. Dostępna jest także oferta specjalna, trasa zewnętrzna i ogród włoski. Do wyboru są bilety normalne, ulgowe i rodzinne, a ich zakup możliwy jest również online.

Ciekawostki o zamku

• Zamek pojawił się między innymi w filmach: „Janosik”, „Stawka większa niż życie”, „Ogniem i mieczem”, „Szkoła żon”.
• Zamek pełnił funkcję sierocińca dla ocalałych z ludobójstwa polskich dzieci z Wołynia w czasie II wojny światowej.
• Wizerunek zamku figurował na monetach okolicznościowych o nominale 2 zł i 20 zł wyemitowanych w ograniczonych nakładach w 1997 roku.
• Zamek Pieskowa Skała jest jedyną warownią na Szlaku Orlich Gniazd, która nigdy nie była w pełni opuszczona.
• Ojcowski Park Narodowy, na którego terenie znajduje się zamek, posiada kompleks pięciu stawów u podnóża wzgórza, gdzie usytuowana jest warownia.
• Blisko zamku znajduje się wapienna skała – Maczuga Herkulesa, nazwana tak ze względu na podobieństwo do broni rzymskiego herosa.